The Story of Plastic: dweilen met de kraan open
Zero Pollution: For healthier People and Planet
Zo luidt dit jaar het thema van de EU Green Week die deze week plaatsvindt. Het evenement wordt georganiseerd om belanghebbenden en geïnteresseerden samen te brengen om toe te werken naar een effectieve aanpak voor de vervuilingsproblematiek. In het kader van dit belangrijke event werd Sea First op 19 mei uitgenodigd voor een online filmvertoning van The Story of Plastic, een documentaire die de urgentie en proportie van dit probleem benadrukt. Aansluitend volgde een paneldiscussie waarbij beleidsmakers, juristen en onderzoeksjournalisten een reactie konden geven op het thema. De vragen die hierbij centraal stonden: hoe kunnen we het tij keren en welke rol zouden politiek en bedrijfsleven hierin kunnen spelen?
Wie houdt van een beetje horrorbeelden op zijn tijd, is bij documentaires als The Story of Plastic aan het goede adres. Ondanks dat we inmiddels wel bekend zijn met akelige beelden van intimiderend grote vuilnisbelten in de natuur, het dodelijke plastic dieet van dieren en industriële milieurampen, komen ze nog steeds vaak en hard binnen. Om naar oplossingen voor deze problemen te kijken, is het belangrijk om eerst een duidelijk en volledig beeld te hebben van de situatie. The Story of Plastic blikt terug op de geschiedenis van plastic en geeft inzicht in de implicaties van het veelvoudige gebruik. De documentaire is een aanrader voor iedereen die graag een eerlijkere en duurzamere wereld ziet, want het probleem reikt verder dan we doorgaans denken.
Plastic leek een geniaal materiaal toen het in de vorige eeuw op grote schaal geïntroduceerd werd. Goedkope productie, kwalitatieve eigenschappen en brede toepasbaarheid zorgden ervoor dat er sinds de jaren 50 zo’n 9,2 miljard ton plastic geproduceerd is. Het nadeel van dit haast onverwoestbare materiaal is dat het moeilijk recyclebaar is, waardoor schrikbarend genoeg zo’n 91% hiervan nooit gerecycled is. Daarom is plasticvervuiling ook zo’n omvangrijk probleem: het merendeel eindigt op een stortplaats, in het milieu of wordt verbrand. Dit alles ten koste van de gezondheid van de mens, andere dieren en de planeet. Aangezien plastic niet biologisch afbreekbaar is, valt het uiteen in steeds kleinere deeltjes die eeuwig aanwezig blijven in het milieu. Hoe meer onderzoek er naar deze microplastic (en nanoplastics) gedaan wordt, hoe meer er bekend wordt over de ongezonde consequenties van deze verspreiding.
Zo veel schadelijke gevolgen, en toch zo weinig voorzorg voor de eindfase van het product. Aangezien recycling moeilijk en kostbaar is, wordt gebruikt plastic gezien als een problematische reststof met weinig economische waarde. Tot voor kort exporteerde Europa dit afval zelfs naar ontwikkelingslanden, om er zelf niet mee te hoeven dealen. Niet bepaald een Green Deal. Zoals de documentaire laat zien, belandde het niet-recyclebare plastic hierdoor in landen zonder functionele infrastuur om dit materiaal te verwerken. Het resultaat: toxische stoffen die vrijkomen bij verbranding, giftig spoelwater dat zich mengt met drinkwater en niet-recycleerbaar afval dat via rivieren in de oceaan terecht komt (waar vervolgens ook weer giftige stoffen vrijkomen tijdens het afbreekproces). We zetten niet alleen de gezondheid van onze huidige bevolking op het spel, ook die van toekomstige generaties.
De ecologische gevolgen van de consumptiemaatschappij en weggooicultuur worden pijnlijk duidelijk in The Story of Plastic. De bewuste consument voelt zich al snel verantwoordelijk en doet er alles aan om de ecologische voetafdruk te verkleinen. Consuminderen, plastic mijden en afval scheiden. Maar hoe kunnen we het probleem aanpakken als bedrijven nog steeds op grote schaal plastic produceren en er hierbij weinig rekening gehouden wordt met duurzaam hergebruik van het materiaal? Op deze manier is het dweilen met de kraan open: het bestrijden van het opgehoopte plastic is al een uitdaging, maar de productiekraan staat nog wagenwijd open.
Daarom stellen de documentairemakers dat het tijd is voor systematische verandering. We moeten niet alleen kijken naar een oplossing voor de reeds bestaande immense afvalberg, maar ook naar de toekomstige productie van materiaal. Momenteel gaat het publieke debat voornamelijk over het aanpakken van de consequenties, terwijl er minder aandacht is voor vermindering van vervuilende productie. Bedrijven profileren zich tactisch met groene initiatieven op het gebied van gedeeltelijke recycling en opruimcampagnes, maar tegelijkertijd blijft de productie van plastic toenemen.
The Story of Plastic pleit daarom voor politieke sturing: subsidies voor vervuilende bedrijfstakken schrappen en producenten verantwoordelijkheid af laten leggen voor de ecologische gevolgen. Daarnaast moet er meer geïnvesteerd worden in effectieve recycling. Zoals de documentaire laat zien, zijn er al succesvolle pilots met zero waste communities. Als de productieketen hervormd kan worden vanuit een circulaire economie-uitgangspunt, wordt gebruikt plastic een waardevolle grondstof in plaats van als problematisch restproduct, met alle positieve gevolgen van dien.
De panelleden waren het gelukkig eens over de noodzaak van spoedige en doelmatige verandering. Over een praktische invulling hiervan liepen de meningen echter uiteen. Er is goede hoop voor een internationaal verdrag omtrent plastic en plasticvervuiling, waar de UN Environmental Assembly zich momenteel over buigt. Helaas was niet iedereen even optimistisch: de verantwoordelijke afgevaardigde van de Europese Commissie uitte zich sceptisch over de totstandkoming van doeltreffende afspraken op korte termijn, gezien het moeizame proces van internationale samenwerking. Hij pleitte daarentegen voor nationale beleidsvorming en het betrekken van invloedrijke bedrijven in dit proces. Ook het Europees parlementslid legde de aandacht graag op het bedrijfsleven en haalde in de discussie herhaaldelijk een recent onderzoeksrapport aan. Volgens dit rapport zijn 20 bedrijven verantwoordelijk voor 55% van het geproduceerde single-use plastic, en de parlementariër zou deze bedrijven graag verantwoording af laten leggen hiervoor. Hoe dit praktisch georganiseerd zou kunnen worden, kwam niet ter sprake. Verder werd voorzichtig geopperd dat duurzame alternatieven gesubsidieerd zouden kunnen worden, maar van afschaffing van de huidige subsidies was ook geen sprake.
Mocht het de politiek en het bedrijfsleven niet lukken om adequate doelstellingen op te stellen en deze succesvol na te streven, is er zoals recent gebleken is nog een andere weg om dit proces te bevorderen. Afgelopen week deed de rechter een revolutionaire uitspraak in de zaak die Milieudefensie aangespannen heeft tegen Shell. De rechtbank concludeerde dat bedrijven ook moeten handelen in overeenstemming met het klimaatakkoord, ook al worden er vanuit de staat waarin zij opereren ruimere eisen gesteld. Bij de aanklacht werd een beroep gedaan op mensenrechten: bijdragen aan de klimaatproblematiek brengt het levensrecht voor huidige en toekomstige generaties in gevaar. Dit spraakmakende vonnis laat zien dat er een manier is om grote vervuilers aan te pakken, wanneer politiek en bedrijven hier onvoldoende in bewerkstelligen.
Bron: The Story of Stuff Project
Bespreking door Sanne Noordegraaf, Sea First Vrijwilliger
