Nog maar eens over kweekvlees…

Eind 2020 ging Eat Just de geschiedenisboeken in als het eerste bedrijf dat wettelijke goedkeuring kreeg voor de verkoop van celkweekvlees. De kip afkomstig van het bedrijf staat nu op het menu in 1880, ideeënrestaurant in Singapore . Andere bedrijven, zoals Future Meat in Israël, werken aan het verhogen van de productie-efficiëntie, het verlagen van de kosten en het op de markt brengen van gekweekte producten vanaf 2022 (1). 

Het ontstane voedsel heeft verschillende namen gekregen: kweekvlees, laboratorium-vlees, celbasis-vlees en zelfs "schoon" vlees. Momenteel is "celkweekvlees" de geprefereerde term, hoewel dit nog kan veranderen naarmate de industrie zich ontwikkelt.

En de beweging is niet beperkt tot vlees. Ondernemers over de hele wereld werken ook aan diervrije versies van eieren, zeevruchten en zuivelproducten . Waarom wordt deze technologie zo populair en zou het ertoe kunnen leiden dat plantaardige opties worden vervangen als bron voor eiwitten in de toekomst?

Een nadere blik op celkweekvlees

Het maken van gekweekte eiwitten lijkt niets op het fokken van dieren voor voedsel, en dat is natuurlijk precies het punt. In plaats van een heel dier te gebruiken, beginnen celkweekproducten met slechts een paar cellen, die kunnen worden verkregen uit een stuk vlees, een celbank of een levend dier. Deze cellen zijn meestal één van twee soorten:

• Primaire cellen, die zich al hebben ontwikkeld tot spiercellen;
• Stamcellen, die nog niet ontwikkeld zijn en kunnen worden beïnvloed om elk type cel te worden.

Tot nu toe hebben stamcellen de beste resultaten opgeleverd. Een enkele stamcel kan tot 1 biljoen spiercellen groeien, die vervolgens uitgroeien tot spierweefselstrengen (2). Het grote gedeelte van dit proces vindt plaats in bioreactoren, waar de cellen worden "gebrouwen" in een vloeibaar groeimedium dat een mengsel van vetten, aminozuren, koolhydraten, vitamines en mineralen bevat. Groeifactoren zijn nodig voor cellen om te kunnen delen en groeien. De combinatie van ingrediënten in de vloeibare cultuur zorgt ervoor dat cellen zich differentiëren in spieren, vet en bindweefsel (3).

Bedrijven die iets anders willen produceren dan nuggets of hamburgers gaan nog een stap verder en gebruiken zogenaamde steigers. Dit is een driedimensionale structuur die lijkt op wat vlees van nature zijn vorm en textuur geeft (4). Door het gebruik van steigers kunnen de cellen de vorm aannemen van hele stukken vlees, zoals biefstuk of kipfilet, en wordt ook de tijd die nodig is voor differentiatie verkort (5).

Aan het einde van het groeiproces worden cellen geoogst en omgezet in producten waarvan de eiwitten moleculair identiek zijn aan die in dierlijk vlees. 

Is kweekvlees gezond?

Omdat celkweekvlees en andere producten nog niet op grote schaal worden geconsumeerd, zijn er geen wetenschappelijke data om de gezondheidseffecten te vergelijken met die van dierenvlees. Voorstanders van het vervangen van dierenvlees door gekweekte alternatieven merken op dat het mogelijk is om de samenstelling van de voedingsstoffen te veranderen. Ook is het mogelijk producten te maken met een lager cholesterol- en verzadigd vetgehalte, wat resulteert in vlees dat gezonder beschouwd kan worden.

Het werk van wetenschappers zoals T. Colin Campbell, PhD wijst echter op een mogelijk probleem met deze benadering. Dr. Campbell beweert dat dierlijke eiwitten, niet vet of cholesterol, de belangrijkste invloed hebben op de ontwikkeling van voeding gerelateerde ziekten. Als dit inderdaad het geval is, zou het verminderen van een van beide componenten in celkweekvlees weinig bijdragen aan het verbeteren van de gezondheid, omdat de eiwitten in het eindproduct dierlijke eiwitten zijn.

Kweekvlees is ook niet immuun voor problemen met betrekking tot celmutaties, die van nature voorkomen tijdens de celdeling. Hoewel de mogelijke gezondheidsimplicaties hiervan onduidelijk zijn, is het noemenswaardig dat het milieu in een bioreactor heel anders is dan het lichaam van een dier, waar het immuunsysteem idealiter afwijkende cellen zou identificeren en verwijderen voordat ze problematisch worden (6). Steriliteit is ook essentieel om te voorkomen dat bacteriën de kweek binnendringen.

Er zijn echter voordelen aan het kweken van vlees uit cellen. Een bioreactor is een schonere omgeving dan een fabrieksboerderij, dus er is weinig risico op besmetting met E. coli of andere ziekteverwekkers die kunnen voortkomen uit ontlasting. Daarnaast zijn in het productieproces geen antibiotica nodig en is het veel gemakkelijker om eindproducten terug te traceren naar hun oorsprong – in tegenstelling tot gewone producten zoals rundergehakt, dat vlees van veel verschillende dieren kan bevatten.

Milieu-impact: gekweekt versus gewoon

Voorstanders van kweekvlees als alternatief, beweren dat het gebruik van land en het verbruik van water en brandstof drastisch zou verminderen en zou resulteren in een grote vermindering van de uitstoot van broeikasgassen.

Echter, sommige studies suggereren dat de voordelen op lange termijn niet zo groot zouden zijn als eerst werd gehoopt. Prille onderzoeken toonden aan dat celkweekvlees de uitstoot van broeikasgassen met maar liefst 96% zou verminderen (7) maar nieuwere gegevens stellen dit ter discussie. Bij het vergelijken van de soorten gassen die worden uitgestoten door zowel veeteelt als kweekvleesproductie, kunnen kweekopties in de loop van de tijd een grotere impact hebben naarmate de gasemissies toenemen (8).

Factoren zoals de mate van vleesconsumptie en de soort energie dat wordt gebruikt om celkweekproducten te produceren zijn van invloed op mogelijke milieueffecten.

Wat is de toekomst van vlees?

Op dit moment schommelt de wereldwijde vleesconsumptie rond de 350 miljoen ton per jaar (9). Volgens een van de bedrijven die vooroploopt op het gebied van kweekvlees, Mosa Meat, kan mogelijk 10 ton vlees worden geproduceerd uit een enkel weefselmonster (10). Dat zou betekenen dat er 35 miljoen weefselmonsters nodig zijn om aan de huidige vraag naar dierlijk voedsel te voldoen.

Sommige voorstanders van kweekvlees zien de toekomst van vlees eerder als een combinatie van plantaardig vlees en kweekvlees, omdat het nodig zal zijn om een ​​significante impact te hebben op een vleesmarkt ter waarde van 1,3 biljoen dollar per jaar (11). De celkweekvleesmarkt zal in 2030 naar verwachting 94,5 miljard dollar waard zijn en plantaardig vlees zou in 2024 meer dan 23 miljard dollar waard kunnen zijn (12). Met een aandeel van slechts 9% van de totale vleesmarkt hebben deze twee industrieën nog een lange weg te gaan in de zoektocht om dierlijk vlees te vervangen.

Marktuitdagingen voor gekweekt vlees

Alleseters en flexitariërs zijn de belangrijkste doelgroep voor celkweekvleesproducten. Het blijkt echter lastig om het concept te verkopen. Veel mensen vinden het idee om voedsel te eten dat 'in een laboratorium is gekweekt' niet prettig, zelfs de jongere consument die openlijk de plantaardige alternatieven omarmen (13). Tot dusver heeft de industrie het imago van kweekvlees als onnatuurlijk en abnormaal niet kunnen veranderen.

Acceptatie door de consument is slechts een van de vele uitdagingen die komen kijken bij het op de markt brengen van celkweekproducten. Enkele andere uitdagingen zijn:

• Het opstellen van en voldoen aan wettelijke veiligheidseisen.
• Het ontwikkelen en gebruik van duidelijke en begrijpelijke etiketten (14).
• Opschalen voor commerciële productie (15).
• Een prijsbalans bereiken met “gewoon” vlees.

Of deze uitdagingen zodanig kunnen worden aangepakt dat celkweekvlees een huishoudelijk basisproduct wordt, valt nog te bezien.

Celkweekvlees en het Onbewerkte, Plantaardig dieet

Wat betekent de groeiende belangstelling voor gekweekte dierlijke eiwitten voor de mensen die een plantaardig dieet volgen? Hoewel er geen beschikbare wetenschappelijke kennis is om aan te tonen of celkweekproducten dezelfde gezondheidseffecten hebben als gewoon vlees, worden talloze gezondheidsvoordelen van het eten van meer onbewerkt, plantaardig voedsel door onderzoek ondersteund. Het kiezen van onbewerkte, plantaardige opties wordt meestal geassocieerd met een lager risico op chronische ziekten en heeft ook kleinere impact op het milieu dan een dieet met gewoon vlees.

Tot het tegendeel is bewezen, is het verstandig om vlees van het menu af te halen en de focus te leggen op onbewerkte, plantaardige eiwitten verkregen uit bonen, linzen, noten en zaden.

Vertaald door Annika Arvin, Sea First vrijwilliger