Orka’s geven elkaar kelp-massages
Heb jij ook wel eens jeuk op je rug? En kan je er dan met je handen net niet helemaal bij om goed te kunnen krabben? Enorm vervelend. Dat is de reden dat men een uitschuifbare ruggenkrabber op de markt heeft gebracht. Met de ruggenkrabber bereik je de plekjes waar je normaliter niet bij kunt! Zo kun je dus lekker krabben als je jeuk hebt! Zo luidt de advertentie van een bepaald merk ruggenkrabber. Maar wat doe je als je geen handen hebt, zoals bij de meeste dieren?
De bijna uitgestorven populatie van Southern Resident orka’s wordt bedreigd door vele menselijke activiteiten zoals: vervuiling, onderwater geluid en het gebrek aan zalm als gevolg van het afdammen van rivieren, waardoor er voedselgebrek is. © NOAA.
We weten hoe dit in de ons omringende natuur op het land wordt opgelost. Zo schuren everzwijnen (Sus scrofa) na een modderbad langs bomen om de aangekoekte modder en eventuele parasieten, zoals teken of luizen, te verwijderen. Heel bekend is het ‘dansje van beren’ wanneer ze hun rug langs een boom schuren omdat het zo jeukt. Dat kan trouwens ook een afbakening van hun territorium zijn. Als wij zeedieren waren geweest was het ons vast opgevallen hoe andere zeedieren het jeuk probleem oplossen. Het verhaal van de Southern Resident orka’s is een eye opener.
Orka’s
De verre voorouders van deze fascinerende toppredatoren liepen, evenals die van andere dolfijnen, bruinvissen en walvissen, als kleine op het landlevende hoefdieren rond. Dat was zo’n 60 miljoen jaar geleden. Vier miljoen jaar later bejaagden hun afstammelingen de oceanen. Circa 250.000 jaar geleden begonnen de orka's (Orcinus orca) zich op te splitsen in ecotypen, door unieke aanpassingen aan verschillende milieuomstandigheden en specifiek voedsel. Eén daarvan is de op de Chinookzalm (Oncorhynchus tshawytscha) jagende Southern Resident orka. Ze leven in de Salish Sea, een kleine binnenzee met een oppervlakte van 18,000 km2, aan de westkust van Canada en de VS.
Orka's hebben een opvallende rugvin, die tot 2 meter hoog kan zijn. Van boven zijn ze zwart, terwijl de onderkant wit is. Iedere orka heeft een eigen uniek zwart-wit patroon, waardoor ze gemakkelijk te onderscheiden zijn. Gemiddeld zijn de mannetjes 6,7 tot 8 meter groot, wegen ze tussen de 4 en 6,3 ton en worden ze 30 jaar oud. Sommige worden zelfs circa 50 jaar. De vrouwtjes zijn kleiner en rond de 6 meter groot en wegen gemiddeld 2,6 tot 3,8 ton . Ze worden veel ouder dan de mannetjes: 50 tot 90 jaar. Het dieet van de orka is ongelooflijk divers en omvat vissen, octopus, pinguïns, roggen, zeehonden, zeeotters, haaien, inktvis en zelfs walvissen. Hun populaire naam, ‘killer whale’, is een verwijzing naar hun gezamenlijke jacht op walvissen, zoals blauwe vinvissen (Balaenoptera musculu). Bij de jacht kunnen ze snelheden tot 56 kilometer per uur halen. Er leven nog ongeveer 50.000 van deze imposante en intelligente dieren in de oceaan.
Sociale interacties
Het is heel verfrissend dat orka’s in matriarchale levensgemeenschappen leven. Hierin overheersen de vrouwen hun vrouwelijke cultuur. Wat deze orka’s betreft is een oma, de baas van de (familie)groep die een pod wordt genoemd. Een pod bestaat uit een paar tot een 20-tal dieren. Soms worden grotere groepen gevormd voor tijdelijke sociale interacties, zoals een paring of de jacht.
Dankzij drones is het sociale leven van de Southern Resident orka, waarvan er nog maar 73 exemplaren bestaan, veel beter te bestuderen. Hieruit blijkt dat er een voorkeur is voor interactie met hun naaste familieleden en met soortgenoten van dezelfde leeftijd en hetzelfde geslacht. Hoe ouder de orka wordt, hoe minder centraal zij staat in de sociale interacties. Dit was verassend gezien het belang van oudere vrouwtjes bij het doorgeven van kennis en ervaring in deze populatie. Het patroon van minder sociaal worden met de leeftijd wordt overigens ook waargenomen bij andere sociale zoogdieren, waaronder de mens. Orka’s hebben evenals alle dolfijnen, het hele jaar door seks, ook al zijn de vrouwtjes alleen in bepaalde periodes vruchtbaar. Ze behoren, evenals de mens, ook tot de zes bekende diersoorten die een menopauze hebben. In hun levensgemeenschappen heeft oma een speciale rol. Het is ook belangrijk dat we ons realiseren dat deze zeebewoners hun eigen families, dialecten, culturen, tradities en vriendschappen hebben en dat ze, net als wij, wijdverspreide toppredatoren zijn.
De Southern Resident orka’s gebruikt kelplinten en stukken stengel ervan, als gereedschap voor huidverzorging. Op de rechterfoto zie je links een orka met een kelpstengel (omcirkeld) in de bek onderweg naar een vriendje voor de gezamenlijke huidverzorging. © Wikipedia/Chris Teague en Center for Whale Research, NMFS NOAA Permit 27038.
De afgelopen maand verscheen er in Current Biology een verhaal dat je weer versteld doet staan over hoe goed deze uiterst sociale dieren met elkaar om gaan en zijn aangepast aan hun leefwereld. Ze ‘krabben’ elkaar zelfs als ze jeuk hebben! Dit gedrag werd tientallen keren bij de Southern Resident orka waargenomen door geavanceerde drones. Dat ‘krabben’ doen ze door een lint kelp (Nereocystis luetkeana) los te rukken of het uiteinde van een stengel af te bijten. Dat wordt tussen zijn of haar maag en de buik van een partner gelegd en vervolgens plat gerold tussen beide dieren. Video’s laten een fascinerend beeld zien van twee orka's die synchroon bewegen, waarbij hun gebogen S-vormige lichamen een klein stuk kelp laat zien dat ze samen vasthouden en als ‘krabber’ gebruiken.
Nereocystis luetkeana is een tot 40 meter hoge, snel groeiende bruine alg die uitgestrekte kelpbossen vormt in het leefgebeid van deze orka. De alg bestaat uit drie delen: een zuignaporgaan waarmee het op de bodem is verankerd, een lange buigzame stengel en een ‘kruin’. Zeebioloog Marc Weiss die de hoofdauteur van het opzienbarende verhaal is, vermoedt dat dit gedrag helpt om dode huid te verwijderen, parasieten te verjagen of gewoon te laten zien dat je elkaar graag mag. Hij heeft het ‘allokelping’ genoemd. Het begrip verwijst naar het ‘kelping’-gedrag van orka’s. Hierbij zwemmen de dieren door de ‘kruinen’ van een kelpbos, waardoor ze onder de kelp komen te zitten. In het leefgebied van de Southern Resident orka’s worden deze bossen bedreigd door onze vervuiling.
‘Allokelping’ bij twee Southern Resident orka’s. Binnen het omcirkelde deel is tussen de twee dieren een bruinwit stukje kelp te zien. © Center for Whale Research, NMFS NOAA Permit 27038.
Het blijkt dat dit gedrag wijdverbreid is binnen zowel de Southern Residents orka’s als de twee andere orkasoorten in dit gebied. ‘Allokelping’ komt op alle leeftijden voor bij zowel mannetjes als vrouwtjes. Het is blijkbaar een belangrijk onderdeel van hun sociale leven waarin aanrakingen gewoon zijn. Het gebruik van kelpstengels bouwt hierop voort. Het is ook belangrijk voor de gezondheid van de huid, omdat kelp antibacteriële en ontstekingsremmende eigenschappen heeft. De meest opzienbarendste conclusie is echter dat de Southern Resident orka, evenals de mens, gereedschap maakt en gebruikt.
Tekst: Jan Stel, 13-3-2025 Voormalig voorzitter Sea First
Prof.em. Ocean Space and Human Activity, University Maastricht, the Netherlands.
