08 november 2020

Haaienlevens op het spel door ontwikkeling van COVID-19-vaccin?

Wat is squaleen?

Squaleen is een natuurlijke olie die door de olieklieren in het lichaam geproduceerd wordt. Ook wij, mensen, maken deze olie aan. Naarmate we ouder worden, vermindert de productie van squaleen. Veel (gezicht)crèmes en andere cosmeticaproducten bevatten daarom deze olie. Het zou de huid hydrateren en tekenen van veroudering helpen tegen te gaan. Squaleen wordt niet alleen door mensen geproduceerd, maar ook door dieren. In de afgelopen 40 jaar is de cosmetische industrie voor hun producten afhankelijk geworden van squaleen op basis van de leverolie van haaien. Dit is namelijk de meest goedkope en productieve bron van squaleen.

In cosmetica wordt squaleen dus gebruikt als vochtinbrengende stof. Maar squaleen is ook van belang bij een ander belangrijk product, namelijk vaccins. Zo ook het Covid-19-vaccin. Squaleen wordt gebruikt in adjuvantia die een bestanddeel zijn van bepaalde vaccins. Adjuvantia zijn een belangrijke component in vaccins. Ze zijn bedoeld om de werkzaamheid van het vaccin te versterken. Vaccins met squaleen-adjuvantia worden al jaren gebruikt om ziekten te behandelen of te voorkomen, zoals ziekten veroorzaakt door de verschillende influenza- en coronavirussen.

Verschillende adjuvantia die worden gebruikt in COVID-19-vaccins die momenteel worden getest, bevatten haaien-squaleen. MF59 is een type adjuvans dat haaien-squaleen bevat. Aangezien MF59 als onderdeel is gebruikt van andere coronavirusbehandelingen, zou het wellicht ook effectief kunnen zijn in COVID-19-vaccins. Dit zou kunnen leiden tot een grotere vraag naar squaleen van haaien. (Shark Allies, 2020)

Waarom kiezen bedrijven ervoor om squaleen uit haaien te halen?

De belangrijkste reden om te kiezen voor haaienleverolie is de kosten. Uit research van Shark Allies, blijkt dat squaleen op basis van olijven ongeveer dertig procent duurder is dan squaleen uit haaien. Haai-squaleen is goedkoper, omdat het erg efficiënt is om leverolie van een haai om te zetten naar squaleen. Het proces duurt ongeveer 10 uur, terwijl er bijna 70 uur nodig is om olijfolie-squaleen te verwerken. Toch is er wel een alternatief. Volgens Shark Allies is het winnen van squaleen uit suikerriet sneller en goedkoper dan dat van haaien. De organisatie heeft een petitie in het leven geroepen om de Verenigde Staten en de Food and Drug Administration (FDA) aan te sporen om te kiezen voor duurzame alternatieven voor squaleen uit haaien: “Het gebruik van haaien in COVID-19-vaccins is kortzichtig, onvoorspelbaar en onhoudbaar. Er zijn betere alternatieven. De industrie moet luisteren,” aldus Shark Allies.

Eerder deze week haalde Shark Allies 100.000 handtekeningen op. In een nieuwsartikel schrijft de organisatie dat er de afgelopen maand veel is samengewerkt met organisaties die zich bij het initiatief aansluiten. Shark Allies wil de krachten van hun experts bundelen met wetenschappelijke (natuur)organisaties en particuliere bedrijven om fabrikanten rechtstreeks aan te spreken om hun samenwerking te vragen bij het ontwikkelen van een vaccin zonder haaien-squaleen.

Shark Allies zegt het proces van de ontwikkeling van een COVID-19-vaccin niet te willen vertragen, maar vraagt bedrijven om het haai-squaleen in sommige van de vaccins te vervangen door niet-dierlijke alternatieven.

Moeten we ons zorgen maken?
Voor nu is dat nog lastig te zeggen. Maar als er straks een vaccin wordt goedgekeurd dat squaleen van haaien vereist, kan het aantal haaien dat gebruikt wordt om het vaccin op grote schaal te produceren snel oplopen. Dat blijkt uit een studie van marien bioloog Catherine Macdonald en haar collega Joshua Soll. In deze studie berekenen ze hoeveel haaien er ongeveer nodig zijn om mensen wereldwijd tweemaal tegen het nieuwe coronavirus in te enten. In het meest gunstige scenario moeten er tussen de 28.678 en 576.049 haaien worden gedood. In het slechtst denkbare scenario, lopen die aantallen zelfs op tot 146 miljoen kleine haaien, of 7,3 miljoen grote haaien.

Zit er haaien-squaleen in Nederlandse vaccins?
De Europese Commissie neemt voor Nederland en andere deelnemende lidstaten de aankoop van covid-19 vaccins voor haar rekening. Tot nu toe heeft de Europese Commissie met zes vaccinproducenten afspraken gemaakt voor de aankoop van vaccins. Dit betekent dat Nederland en andere deelnemende landen deze vaccins ontvangen zodra ze op de markt komen. Het is niet bekend of alle bedrijven adjuvantia op basis van haaien-squaleen gebruiken. Maar volgens Shark Allies gebruikt producent GSK, één van de bedrijven waar Nederland veel vaccins van zal ontvangen, bij het testen van COVID-19-vaccins adjuvantia op basis van haaien-squaleen.