Coronavirusvaccins zetten bedreiging diepzeehaaien in de spotlights
Op 8 november 2020 berichtten we al over de vangst van haaien voor het gebruik van haaienleverolie, squaleen, als onderdeel van het Coronavaccin. Hieronder een update. Sea First heeft het RIVM en de Partij voor de Dieren (PvdD) verzocht ons te vertellen of squaleen ook in de in Europa gebruikte vaccins verwerkt is. Van het RIVM hebben we nog geen reactie ontvangen, maar de PvdD heeft op ons verzoek Kamervragen gesteld waarop we over drie weken antwoord van de betrokken minister hopen te ontvangen. We houden jullie op de hoogte!
Hamerhaai (bron: onbekend)
De ernstig bedreigde geschulpte hamerhaai heeft er een bedreiging bij gekregen. Dankzij een speciale olie in zijn lever kan hij de verpletterende waterdruk van de diepzee overleven. Maar deze haaienleverolie, of squaleen, is ook een stimulerend middel, een adjuvans, dat het immuunsysteem verbetert en vaccins effectiever maakt.
Met de ontwikkeling van coronavirusvaccins komt de vraag naar haaienleverolie aan het licht. Ten minste vijf van de 202 kandidaat-vaccins bevatten squaleen van in het wild gevangen haaien. De vaccins van Pfizer- en Moderna hebben geen adjuvantia nodig en bevatten de stof dus niet.
Een Australisch kandidaatsvaccin bevat het squaleenadjuvans MF59, dat afkomstig is van een aantal haaiensoorten die niet wettelijk worden beschermd onder het CITES-verdrag. Dat betekent niet dat de handel duurzaam is. Veel bedreigde diersoorten zijn nog niet opgenomen bij CITES.
Lukrake leverhandel
Al in het 18e eeuwse Europa exploiteerde men haaienlever voor bijvoorbeeld levertraan, olie in straatverlichting, textiel en voedingskleurstoffen. Vanaf 1997 begonnen grote farmaceutische bedrijven met het gebruik van squaleen in griepvaccins.
Elk jaar worden tientallen miljoenen haaien legaal en illegaal gevangen, waarvan zo’n drie miljoen of meer voor hun squaleen. In de haaienleverindustrie doden vissers een haai om zijn lever te verwijderen en gooien de rest van het karkas overboord. Op het land worden de levers fijngehakt, gekookt en gecentrifugeerd om de olie van het residu te scheiden. Een ton haaienleverolie kan in de internationale handel duizenden dollars opleveren. Voor een ton squaleen zijn er levers van 2.500 – 3.000 haaien nodig.
Het meeste squaleen wordt verwerkt in crèmes en andere cosmetica. Slechts één procent komt in vaccins terecht. Met de groeiende wereldbevolking zal de behoefte aan vaccins de komende jaren toenemen en de vraag naar squaleen daarmee ook. Natuurbeschermers vrezen dat dit ernstig bedreigde haaiensoorten nog verder in gevaar zal brengen.
Kansrijke alternatieven
Sommige vaccinontwikkelbedrijven zoeken daarom bewust naar alternatieve squaleenbronnen als olijven, amarantzaden en rijstzemelen. Het Amerikaanse Novavax onderzoekt een alternafief met schors van de zeepbastboom. Regelgevende instanties zoals de Amerikaanse Food and Drug Administration moeten al deze alternatieven wel eerst goedkeuren en testen op veiligheid.
Biotechbedrijf Amyris verbouwt in Brazilië duizenden hectares bamboe-achtig suikerriet om te worden verwerkt tot squaleen, terwijl 24 hectare al genoeg zou zijn voor een miljard COVID-19-vaccins. Daarbij is suikerriet ook nog goedkoper dan haaien vangen en hun levers extraheren.
Verlies van haaien voor het ecosysteem
De meest gewilde haaien zijn diepzeesoorten, die de grootste levers hebben en dus de meeste olie. Deze haaien zijn extra kwetsbaar voor overbevissing omdat ze soms pas na 10 jaar oud genoeg zijn om zich voort te planten. Bijna de helft van de 60 meest gewilde haaiensoorten, waaronder de geschulpte hamerhaai, de langvinmakreel en de walvishaai, worden daarom als kwetsbaar voor uitsterven beschouwd door de International Union for Conservation of Nature (IUCN).
"Haaien zijn als de witte bloedcellen van onze oceanen", zegt Austin Gallagher, hoofdwetenschapper bij haaienbeschermingsgroep Beneath the Waves. “Ze houden onze ecosystemen robuust door andere dieren te eten die ziek, gewond of niet geschikt zijn om hun genen door te geven.”
Volgens Gallagher heeft de pandemie de aandacht voor wat er precies in onze medicijnen gaat vergroot, en licht geworpen op de grotere milieuproblematiek die hier speelt, namelijk het aanzienlijke verlies van haaien uit onze oceanen.
Samenvatting van Silvia Roukens, Sea First-vrijwilliger.
Bron: www.nationalgeographic.com/animals/2020/11/why-covid-19-vaccine-further-imperil-deep-sea-sharks
